Zapobieganie i zwalczanie inwazji Varroa sp. u pszczoły miodnej

SPIS TREŚCI:
1. Środki do walki z warrozą
2. Apivarol AS
3. Biowar 500
4. Bayvarol
5. Kwas mrówkowy, kwas szczawiowy, kwas mlekowy
6. Api Life Var, Thymovar, BeeVital Hive Clean
7. Zintegrowana walka z Varroa destructor
8. Varroa destructor - artykuły powiązane

1. Środki do walki z warrozą 
Walka z warrozą powinna polegać nie tylko na wyeliminowaniu pasożytów przebywających na dorosłych pszczołach ale przede wszystkim w komórkach z zasklepionym czerwiem, gdzie znajduje się najwięcej samic Varroa destructor (Miarka 2012). W tym celu stosuje się biologiczną metodę zwalczania pasożyta - wycinanie zasklepionego czerwiu trutowego. Zabieg ten redukuję liczbę roztoczy o około 80% (Gogolewska i Wilde 2006). Z ostatnich badań naukowców wynika, że same metody biologiczne nie są w pełni wystarczające żeby skutecznie pozbyć się pasożyta z rodziny pszczelej. Dlatego też zaleca się stosowanie dodatkowo metod chemicznych. Na polskim rynku znajduje się wiele środków chemicznych oraz leków weterynaryjnych stosowanych przeciwko inwazji Varroa destructor (Miarka 2012), są to m.in.: Apivarol AS, Biowar500, Bayvarol, Api Life Var, Thymovar, kwasy organiczne: mrówkowy, szczawiowy, mlekowy, BeeVital Hive Clean oraz olejki eteryczne (Chorbiński 2012). 

Środki te muszą spełniać kilka następujących kryteriów: 
- brak toksyczności dla rodziny pszczelej, 
- skuteczność w eliminowaniu Varroa sp., 
- brak pozostałości w pożytkach pszczelich (wosk, miód), 
- łatwość w ich stosowaniu (Lampeitl 2011). 

Wymienione preparaty można przyporządkować do kilku grup jak np. środki odymiające w formie tabletek do spalania zawierające czynne substancje chemiczne, paski nasączone substancją czynną z grupy akarycydów stosowane wewnątrz ula, tzw. „lekka chemia”, do której zalicza się kwasy organiczne i środki na bazie składników naturalnych stosowane w pasiekach ekologicznych. 

2. Apivarol AS 
Spośród leków krajowych stosowanych w formie tabletek odymiających, najdłużej na rynku znajduję się Apivarol AS, który został opracowany przez polskich naukowców z Katedry Parazytologii i Chorób Inwazyjnych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Jedna tabletka zawiera 12,5 mg substancji aktywnej jaką jest amitraza.

Zabieg odymiania należy przeprowadzić wczesnym rankiem lub późnym wieczorem, gdy wszystkie pszczoły znajdują się w środku ula. Temperatura powietrza nie powinna być niższa niż 10 ̊C. Dymiącą się tabletkę należy wprowadzić przez wylot do ula i umiejscowić na dennicy. W tym czasie wylot należy zamknąć na 20 minut w celu zapewnienia rozprzestrzenienia się dymu po całym wnętrzu ula (Podhorecka 2003, Romaniuk 2007).

Skuteczność kuracji Apivarolem AS jest wysoka przy wykonywaniu zabiegu w okresie wczesnej wiosny (dwukrotnie) lub później jesieni (dwu-trzykrotnie) w odstępach 4-6 dni. Dym jest nośnikiem amitrazy, która nie posiada zdolności do przenikania przez komórki plastra, dlatego zabieg przeprowadza się gdy w rodzinie pszczelej brak jest czerwiu trutowego (Gogolewska i Wilde 2006). Z przeprowadzonych badań wynika, że skuteczność Apivarolu AS wynosi aż 94% i mimo wieloletniego stosowania pasożyty z rodzaju Varroa nie wykazują odporności na substancję czynną zawartą w leku (Miarka 2012). 

3. Biowar 500 
Biowar 500 jest to lek w postaci pasków polietylenowych wykonanych z tworzywa sztucznego do zawieszania wewnątrz ula. Jeden pasek zawiera 500 mg substancji czynnej w postaci amitrazy. Paski zawiesza się na uliczkach międzyramkowcyh na czas średnio 6-8 tygodni (dwa paski na jedną rodzinę). Substancja czynna jest stopniowo uwalniana z plastra eliminując przy tym osobniki roztoczy. Preparat stosuje się wczesną wiosną przed pierwszym pobraniem miodu oraz jesienią po ostatnim miodobraniu (Miarka 2012).

4. Bayvarol 
Lekiem w postaci pasków jest, także Bayvarol, a sposób stosowania jest podobny jak przy Biowarze500. Substancją czynną jest natomiast flumetryna związek z grupy pyretroidów o działaniu kontaktowym. Flumetryna uszkadza obwodowy układ nerwowy pasożyta Varroa destructor powodując jego śmierć (Gogolewska i Wilde 2006). 

5. Kwas mrówkowy, kwas szczawiowy, kwas mlekowy 
Pszczelarze coraz częściej sięgają do ekologicznych środków zwalczających warrozę do nich m.in. należą kwasy organiczne. Przy prawidłowym zastosowaniu nie zanieczyszczają pozyskiwanych produktów i nie zaburzają prawidłowego funkcjonowania rodziny pszczelej (Miarka 2012). Zabiegi przy użyciu kwasów organicznych wymagają przestrzegania ściśle określonych kryteriów, a w ulach nie może znajdować się miód towarowy. Kwasów organicznych używa się zazwyczaj w pasiekach ekologicznych, bądź tam gdzie wystąpiły objawy lekooporności na stosowane preparaty lecznicze. Do zwalczania warrozy używa się następujących kwasów: mrówkowego, szczawiowego i mlekowego (Chorbiński 2012).

Kwas mrówkowy jest naturalnym składnikiem występującym w miodzie pszczelim. Stosuje się go w ilości 7-10 g na rodzinę, przy temperaturze otoczenia 12-25 ̊C. W warunkach do 15 ̊C używa się 85% roztwór kwasu, a powyżej 15 ̊C, 65% (Gliński i wsp. 2007). Należy wspomnieć, że kwas mrówkowy jest jedyną substancją, która ma zdolność do zabijania pasożytów znajdujących się w zasklepionej komórce z czerwiem (Chorbiński 2012). Aplikację kwasu mrówkowego wykonuję się za pomocą płytek Kramera i Illertissera lub dozownika Beckera (Gliński i wsp. 2007).

Kwas szczawiowy stosuje się w rodzinach bezczerwiowych późną jesienią. Stężenie kwasu wynosi 3,2%, roztwór sporządza się wraz z wodą i cukrem. Na jedną ramkę używa się 5-7 ml kwasu, spryskując nim rodzinę pszczelą w uliczkach międzyramkowych.

Najrzadziej wykorzystywanym kwasem w leczeniu warrozy jest kwas mlekowy. Wykazuje on podobne działanie jak kwas szczawiowy. Spryskiwanie pszczół wyjętych z ula wykonuje się 15% roztworem kwasu. Metoda ta wykonywana jest jako zabieg wspomagający, usuwający resztki populacji pasożytów z rodzaju Varroa. Na jedną ramkę potrzeba średnio 10-12 ml roztworu. Zabieg opryskiwania stosuję się 4-krotnie. 

Wyżej opisane kwasy organiczne w roboczych roztworach są substancjami szkodliwymi dla człowieka, dlatego przy wykonywaniu czynności z nimi związanymi należy zachować szczególną ostrożność (Leibieg 2003,Gekeler 2007). 

6. Api Life Var, Thymovar, BeeVital Hive Clean 
Do leków wykonanych z naturalnych składników należą: Api Life Var - w postaci płytek nasączonych eukaliptolem, tymolem, kamforą i mentolem oraz Thymovar zawierający tymol. Lek ten stosowany jest w formie prążków papierowych (Gliński i wsp. 2007).

Do ekologicznych preparatów przeciw warrozie zaliczyć można też BeeVital Hive Clean. Preparat ten zawiera tylko naturalne składniki, a są nimi: propolis olejki eteryczne, kwas cytrynowy, szczawiowy i mrówkowy. BeeVital Hive Clean jest innowacyjnym środkiem zwalczającym warrozę. Jest w pełni bezpieczny dla pszczół, przy czym niszczy pasożyty. BeeVital Hive Clean oddziałuje na chemoreceptory zapachowe i smakowe pasożyta Varroa destructor zmieniając przy tym jego zachowanie, zaś u pszczół wyzwala czynność częstego oczyszczania się z roztoczy. 

Preparat może być stosowany w szerokim zakresie temperatur na panujących na zewnątrz ula (-5°C do 25°C). Jeżeli temperatura będzie jednak za wysoka w ulu, pszczoły mogą opuścić plastry z czerwiem co prowadzi do pogorszenia efektów zwalczania. Najlepszą porą do aplikacji preparatu jest późne popołudnie i wieczór. Stosowanie w niższych temperaturach podnosi skuteczność preparatu. Szczególnie, gdy dennice są zimne lub temperatura zewnętrzna wynosi około + 10°C. Zaletą stosowania BeeVitalu Hive Clean jest możliwość przeprowadzania zabiegów przez okres całego roku. Najistotniejszym elementem efektywnego działania preparatu jest to aby wykonać przynajmniej jeden zabieg w czasie braku czerwiu w rodzinie (Dobre 2010). 

7. Zintegrowana walka z Varroa destructor 
Od pewnego czasu pszczelarze częściej prowadzą zintegrowaną walkę z pasożytem Varroa destructor, która opiera się na znajomości tempa rozwoju rodziny oraz środowiska w którym bytuje. Stosując tą strategię należy uwzględnić także inne pasożyty zewnętrzne, które mogą koegzystować z Varroa, czyli wszolinkę pszczelą (Braula coeca) oraz świdraczka pszczelego (Acarapis woodi) (Dobre 2010). 

Zintegrowana walka z pasożytem polega na łączeniu zabiegów biotechnicznych z stosowaniem środków chemicznych i leków, dzięki czemu można w wysokim stopniu zredukować liczebność pasożytów Varroa destructor w leczonej rodzinie pszczelej. Do zabiegów można zaliczyć m.in.:
- tworzenie ramek pracy i ramek selekcyjnych,
- usuwanie czerwiu trutowego wraz z pasożytami,
- izolacja matek,
- tworzenie sztucznych rojów. 

Wszystkie te metody wykonywane są w zależności od stopnia zarażenia Varroa destructor oraz od kondycji całej rodziny pszczelej. Bezwzględnie należy pamiętać o tym, że stosowanie preparatów przeciw warrozie powinno obywać się tylko wtedy, gdy nie ma w ulu miodu towarowego, ponieważ aktywne substancje chemiczne zawarte w większości leków, mają zdolność przenikania do pozyskiwanych produktów pszczelich (Lipiński 2003).

Publikacja

Karolina Wronowska, Profilaktyka i zwalczanie warrozy u pszczoły miodnej, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Kraków 2014

8. Varroa destructor - artykuły powiązane 

Varroa destructor - znaczenie i rys historyczny

Charakterystyka rodzaju Varroa i opis gatunku Varroa destructor

Varroa destructor - cykl życiowy i rozwojowy

Oddziaływanie Varroa destructor na rodzinę pszczelą

Metody oceny stopnia inwazji Varroa destructor