Rodzina pszczela i jej skład

Rodzina pszczela i jej skład

Owady społeczne to jedne z najciekawszych zespołów organizmów, jakie żyją na ziemi. Różne rodzaje termitów, mrówek czy właśnie pszczół miodnych fascynują badaczy swoją strukturą, sposobem funkcjonowania, wyspecjalizowaniem poszczególnych osobników oraz działaniem.

Owady społeczne stanowią niejako społeczeństwo idealne, w którym niemal każda jednostka jest podporządkowana wyższemu celowi, jakim jest przetrwanie i funkcjonowanie rodziny, nawet kosztem własnego rozwoju i życia. Czy jednak jest tak zawsze? Jak wygląda i funkcjonuje rodzina pszczela i jak wygląda jej skład?

Rola matki w rodzinie pszczelej

Rodzina pszczela to organizm złożony z wielu organizmów. Zunifikowane i działające bez skrupułów społeczeństwo, w którym każdy członek ma swoja rolę i miejsce, albo jest przydatny, albo go nie ma. Na szczycie tej drabiny jest królowa, czyli pszczela matka. 

Pszczela matka jest większa niż pozostałe pszczoły, przez co lata w zasadzie jedynie w okresie rójki w celu zapłodnienia. Gdy już jest unasienniona, niemal całe życie przebywa w swoim ulu. Karmiona, czyszczona, ochraniana przez swoją świtę, ma w zasadzie jedynie dwie role do spełnienia. Pierwszą z nich jest składanie jajeczek - z zapłodnionych wykluwają się robotnice, z niezapłodnionych - trutnie. 

Drugą rolą matki pszczelej jest wydzielanie hormonów, które wpływają na cały rój. Wszystkie pszczoły w swojej rodzinie pachną identycznie. Dopóki matka pszczela jest młoda, zdrowa i wydolna wszystkie pszczoły w roku pachną identycznie, co powoduje, że postrzegają siebie jako jedność, działają jako jedność. Matka czerwi, składa jajeczka w ogromnym tempie, nawet blisko 2000 jajeczek dziennie, zapewniając rojowi ciągły przypływ młodych robotnic. 

Jednocześnie wydziela ogromne ilości intensywnych hormonów i feromonów matecznych, które nadają niepowtarzalny zapach całej rodzinie. Dzięki temu zapachowi pszczoły z jednego ula rozpoznają się i dzięki niemu nie wpuszczają innych owadów ze swojego gatunku, broniąc się tym samym przed rabunkami. Obca pszczoła w ulu, wytropiona właśnie ze względu na odmienny ślad zapachowy, natychmiast zostaje zagryziona.

Pozostali członkowie rodziny pszczelej

Rodzina pszczela składa się z:

• matki pszczelej,
• robotnic poszczególnie specjalizujących się w różnych pracach,
• trutni, których jest najwięcej w okresie rójki oraz
• larw i poczwarek na różnym etapie rozwoju.

Matki pszczele i robotnice wykluwają się z zapłodnionych jajeczek z kodem genetycznym matki i trutnia. Trutnie są haploidalne , czyli powstają z niezapłodnionych jajeczek, są więc efektem dzieworództwa i posiadają jedynie kod genetyczny matki pszczelej.

Liczebność roju różnicuje się ze względu na porę roku, jaka jest aktualnie. W okresie najintensywniejszego rozwoju, czyli na przełomie czerwca i lipca, gdy pokarmu jest pod dostatkiem, w ulu potrafi być nawet ponad czterdzieści tysięcy pszczół oraz nawet dwa tysiące trutni. W okresie zimowym rój redukuje się do około dziesięciu tysięcy owadów, z czego zachowuje się maksymalnie 10 przypadkowych trutni.

Matka pełni wyjątkową rolę - pozwala na ciągłe powiększanie rodziny i jej scalanie. Najważniejsze są jednak robotnice. To one bowiem zapewniają miejsce królowej do składania jajeczek, opiekę i dostępność pokarmu dla larw oraz zbierają pyłek oraz nektar, dostarczają zatem do ula pożywienie. To właśnie robotnice walczą z rabunkiem, dbają o bezpieczeństwo, a w razie pojawienia się okresów bezpożytkowych, wybierają słabsze rodziny oraz atakują je, dokonując rabunków pożywienia. Co ciekawe, to także robotnice regulują skład rodziny pszczelej. W okresie maja i czerwca, to one stymulują odpowiednim sposobem karmienia, rozwój larwy w nowe pszczele matki. To one także karmią trutnie. W sytuacjach kryzysowych, np. braku matki pszczelej, chaotycznie próbują zastąpić jej rolę składając jajeczka, z których wylęgają się włącznie trutnie.

Cykl życia pszczoły

Większość osób kojarzy robotnice jako pszczoły zbierające nektar i pyłek z kwiatów i owady produkujące miód. Cykl rozwoju czy nauki pszczoły jest jednak dużo bardziej skomplikowany.

Wyklute robotnice pierwsze zadania wykonują na plastrach miodu. Są odpowiedzialne za czyszczenie komórek i ich naprawę. W dalszej kolejności młode pszczele robotnice zajmują się opieką nad larwami i karmieniem ich. Dopiero po kilkunastu dniach od wyklucia i odbyciu kilku lotów mogą udać się zbierać nektar z pożytków.

Co interesujące, starsze i bardziej doświadczone pszczoły przekazują młodszym i niedoświadczonym siostrom informacje o tym co i jak, gdzie zbierać za pomocą tańca pszczół - ruchu skrzydełek i kształtów zataczanych w powietrzu. Najstarsze i najbardziej doświadczone pszczoły stają się strażniczkami lub rabusiami. Obie te role przybierają równolegle i zazwyczaj giną albo broniąc ula, albo rabując miód innej rodzinie na jego rzecz.

Rodzina pszczela jako superorganizm

Rodziny owadów społecznych są jednym z częstych przedmiotów badań naukowców. Spowodowane jest to faktem, że ich zgranie i wspólne, społeczne funkcjonowanie powoduje, że są niemal jak jeden organizm. Nie ma tu miejsca na zbędne jednostki, nie ma przestrzeni na indywidualizm. Każdy z owadów ma ściśle wyznaczone role i zadania i tylko je wykonuje.

W przypadku pszczół dobrym przykładem są trutnie. Są to jednostki przydatne jedynie w okresie rójki, kiedy ich rolą jest zapłodnienie nowo wyhodowanych przez robotnice matek z różnych uli. Trutnie są hodowane i utrzymywane w ulu w okresie maja, czerwca i lipca, ale im bliżej jesieni, tym larwy wykluwające się z niezapłodnionych jajeczek są gorzej traktowane, spychane na brzegowe, "najbiedniejsze" plastry. Robotnice z czasem przestają karmić larwy, nim powstałaby "armia" także dojrzałych trutni. Z czasem dochodzi do tego, że trutnie nie pełniące swojej funkcji w roju w okresie późnego lata i jesieni, nie są po wylocie wpuszczane do ula i zostają skazane na śmierć głodową.

Cała spójność roju związana jest głównie z chemicznym sposobem przekazywania sygnałów pomiędzy matką a robotnicami. Matka pszczela wydziela feromony, będące sygnałem chemicznym i chemicznym sposobem komunikacji pomiędzy królową a rojem. W ten sposób nie tylko buduje jedność rodziny, ale jednocześnie blokuje powstawanie nowych mateczników, skutecznie uniemożliwia rozwój narządów płciowych u robotnic, zwabia trutnie oraz steruje atakiem i obroną ula w chwilach zagrożenia. Każde z tych "poleceń" jest innym rodzajem sygnału chemicznego, a w pełni wydolna i zdrowa pszczela królowa za pomocą właśnie tych feromonów steruje zachowaniami i działaniami całego pszczelego roju. Dlatego też rodzina pszczoły miodnej określana jest czasem superorganizmem czy społeczeństwem idealnym.

Jak widać, rodzina pszczela to skomplikowany organizm złożony z wielu wysoko wyspecjalizowanych osobników. Czterdzieści tysięcy owadów współpracuje ze sobą i tworzy idealnie zgrany zespół potrafiący przetrwać nawet najtrudniejsze warunki - w srogie zimy oraz okresy bez pokarmu.

Bibliografia

• pasiekamichalow.weebly.com, Praca zbiorowa, Podręcznik dla pszczelarzy, http://pasiekamichalow.weebly.com/uploads/5/9/5/4/5954604/jadoxdocument_12454_124859.pdf,
  Dostęp.02.01.2023.
• Ślosarz J., Miesięczne zalecenia pasieczne, https://modr.pl/sites/default/files/brochures/miesieczne_zalecenia_pasieczne.pdf, dostęp: 06.12.2022.