Rzepak - roślina miododajna

Rzepak (Brassica napus L.) – roślina miododajna

Rzepak (Brassica napus L.) to jednocześnie najważniejsza roślina miododajna i oleista, jaka jest uprawiana na terenie Polski. W 2015 roku w kraju było ponad 800 hektarów jego upraw. Zastosowanie rzepaku jest bardzo uniwersalne. Od tłuszczu roślinnego spożywanego przez ludzi, przez biopaliwo, aż po paszę wysokobiałkową, czyli śrutę poekstrakcyjną. Stosuje się go również w roli płodozmianu.

SPIS TREŚCI:
1. Rzepak - cechy charakterystyczne
2. Rzepak - występowanie
3. Rzepak - wydajność miodowa i wydajność pyłkowa
4. Rzepak - uprawa
5. Rzepak - nawożenie
6. Rzepak - planowanie uprawy
7. Rzepak - siew
8. Rzepak - zapylanie
9. Rzepak - artykuły powiązane

1. Rzepak - cechy charakterystyczne 
Rzepak (Brassica napus L.) to odmiana kapusty rzepak, występującą tylko w uprawie.

Cechy charakterystyczne rzepaku to głównie:
- 1-1,5 m wzniesiona i rozgałęziona łodyga; 
- głęboki palowy korzeń wraz z licznymi, słabo rozwiniętymi korzeniami bocznymi; 
- żółte kwiaty składające się z 4 płatków każdy o długości 9-18 mm, zebrane w grono dłuższe od liści; 
- sinozielone, skrętoległe liście pokryte woskiem; 
- powcinane, duże liście dolne i małe, całobrzegowe liście górne, których nasady obejmują łodygę co najmniej w połowie jej obwodu.

2. Rzepak - występowanie 
Rzepak jest uprawiany głównie w krajach Eurazji. Rzepak w Polsce jest dość powszechnie obsiewany. Rolnicy mają z niego dość duże zyski, dlatego chętnie wysiewają go na swoich polach. Natomiast nektar z kwiatów rzepaku bardzo lubią pszczoły. W ciągu dnia kwiaty rzepaku są otwarte od wczesnych godzin porannych aż do późnego popołudnia. Pszczoły w ciągu dnia powracają więc na te pożytki wielokrotnie.

3. Rzepak - wydajność miodowa i wydajność pyłkowa 
Pszczoła miodna przy okazji zapylania zbiera także nektar do ula. Wydajność miodowa jest różna i zależna od konkretnej odmiany i warunków pogodowych. W licznych publikacjach znaleźć można informację, że z jednego hektara rzepaku można uzyskać od 80 do 300 kilogramów miodu (najczęściej 150-200 kg) i 100-150 kg pyłku. Niektóre z nich wkazują, że wydajność miodowa rzepaku wynosi od 80-140 kilogramów na hektar w przypadku rzepaku ozimego i do 60-80 kilogramów w przypadku rzepaku jarego.

Wydajność miodowa i wydajność pyłkowa rzepaku jest jednym słowem - imponująca. Pszczelarze powinni jednak pamiętać, że pszczoły chętnie lecą na rzepakowy pożytek nawet wtedy, gdy znajduje się on w znacznej odległości od ula, a w pobliżu znajdują się inne rośliny miododajne. Jeśli nastąpi gwałtowne załamanie pogody, może spowodować spore straty w rodzinie, gdyż wielu pszczołom nie uda się wrócić do ula. W miarę możliwości pszczelarze powinni więc umiejscawiać swoje pasieki jak najbliżej pożytków rzepakowych.

Rzepakowy sezon pożytkowy występuje dwa razy, gdyż rzepak jest dwukrotnie wysiewany. Jeśli rolnik zasieje go jesienią (rzepak ozimy), intensywne kwitnienie pojawia się w maju. Natomiast rzepak siany wiosną (rzepak jary) kwitnie w czerwcu i w lipcu. Kwitnienie trwa około trzech tygodni, jednak z punktu widzenia pszczół najkorzystniejsze jest zbieranie nektaru w pierwszej fazie kwitnienia, gdyż wtedy kwiaty najsilniej nektarują. Z pożytków rzepakowych powstaje popularny miód rzepakowy o charakterystycznej jasnożółtej barwie i łagodnym smaku z łatwo wyczuwalna nutą kwiatów rzepaku.

4. Rzepak - uprawa 
Przy uprawie rzepaku niebagatelną rolę odgrywają pszczoły. Owady te zapylają kwiaty, powodując przy tym skrócenie ich kwitnienia, zwiększają liczbę zawiązywanych nasion w łuszczynie, a także powodują przyśpieszenie ich formowania i dojrzewania. Dzięki pszczelej pracy, następuje wzrost plonów nawet o 10-30% (zależnie od odmiany i pogody panującej w trakcie zakwitu). Warunki klimatyczne w Polsce powodują, że uprawia się tutaj przeważnie rzepak ozimy, który u nas daje wyższe plony. 

Rzepak rośnie na żyznych glebach, niezakwaszonych, wzbogaconych w próchnicę, o głębokiej warstwie ornej i obojętnym odczynie. Wysokie plony rzepaku można uzyskać na lżejszych glebach, jeżeli tylko są one dość zasobne. Nie nadają się do tego celu gleby podmokłe i zakwaszone, suche piaski, a także torfy i mursze, które przyczyniają się do wymarzania rzepaku. 

Przedplon musi wcześnie zejść z pola i pozostawić je sprawne i zasobne we wszelkie składniki pokarmowe. Najlepiej w tej roli sprawdzą się rośliny strączkowe, mieszanki zbóż i motylkowatych na zielonkę, mieszanki traw z motylkowatymi po pierwszym pokosie oraz wczesne odmiany ziemniaków. Słabiej sprawdzą: się jęczmień ozimy i jary oraz jara pszenica. Rzepaku nie wolno uprawiać rokrocznie po sobie, gdyż w ten sposób znacznie zwiększa się ryzyko wystąpienia szkodników i chorób. 

5. Rzepak - nawożenie 
Podstawę nawożenia rzepaku stanowić musi wnikliwa analiza stanu gleby, jej zasobności, by najlepiej ustalić odpowiednie dawki po planowany plon nasion. Rzepak ma wysokie zapotrzebowanie żywieniowe. Poza azotem, fosforem i potasem, wapniem i magnezem, powinien otrzymywać także sporą dawkę siarki. Mikroelementy, które są mu potrzebne to bor, mangan, molibden i miedź. Rzepak składniki odżywcze pobiera za pomocą korzeni bezpośrednio z gleby. Natomiast azot i mikroelementy uzupełniać można stosując w tym celu opryski nalistne. 

Nawozy azotowe są podawane najskuteczniej w trzech dawkach. Przed zasianiem, zależnie od poprzedzającego go przedplonu, używa się 30-50 kilogramów azotu na hektar; wiosną, zanim rozpocznie się wegetacja, liczba ta wzrasta do 80-100 kilogramów, by po dwóch do trzech tygodni użyć jeszcze 70-90 kilogramów. Nie nawozi się azotem rzepaku, który jest uprawiany po motylkowatych albo po ziemniakach. 

Nawozy fosforowo-potasowe w użytkuje się jesienią. Jeżeli przewiduje się średnie i wysokie zbiory, rzepak wymaga między 70 a 120 kilogramów P2O5 na hektar oraz 160-200 kilogramów K2O na hektar. Żeby składniki te mogły zostać odpowiednio wykorzystane, jeżeli gleba jest zakwaszona na początku, jeszcze przed przedplonem, należy uregulować jej odczyn na poziomie pH 6-7.

6. Rzepak - planowanie uprawy 
Plonowanie rzepaku jest uzależnione od czasu jesiennego rozwoju roślin. Powinny one przed zimą zdążyć wytworzyć silny korzeń palowy. Niezbędne jest odpowiednie przygotowanie do siewu. Zarówno słabe rozdrobnienie, jak i niedokładne przyoranie resztek po żniwach, albo zbyt rozpylona gleba po żniwach, mogą wpłynąć na rozrost młodych roślin. Słoma, która zostaje na polu musi być starannie rozdrobniona i równomiernie rozrzucona.

Dobrym zabiegiem wydaje się orka siewna, ponieważ słabo rozgałęziony korzeń rzepaku lepiej rośnie na luźnej warstwie ornej. Przy dobrze zadbanej glebie, z małą ilością odpadów organicznych, można z orki zrezygnować i wykonywać siew bezpośrednio z pomocą tylko dobranych narzędzi. Jeżeli gleba jest lekka, rezygnacja z używania pługu poprawić może gospodarkę wodną i strukturę gleby. Wówczas koszty uprawy są niższe, ale może jednocześnie zwiększyć to wydatki przeznaczone na chemiczną ochronę całej plantacji przed atakami chwastów i chorób. 

7. Rzepak - siew 
By rzepak miał szansę przygotować się do odpoczynku zimowego, w polskich warunkach klimatycznych wysiany być musi między 15 a 25 sierpnia. Wtedy to rośliny wejdą w okres zimy z odpowiednim wykształconym korzeniem palowym, nisko osadzoną rozetą 8-10 liści oraz stożkiem wzrostu osłoniętym dobrze na pograniczu pędu nadziemnego i podziemnego. Wydłużony okres rozwoju jesiennego kształtuje potencjał plonotwórczy rzepaku. Dzięki niemu wyrastają zalążki pędów bocznych i kwiatostanów. 

Im później przeprowadzany jest zasiew rzepaku, tym zwiększyć się powinna obsada roślin. Średnio jest to 60-80 roślin, przy późnym siewie 100 roślin na metr kwadratowy. Z powodu nazbyt gęstego siewu rzepak wybuja do góry, wydłuży się jego szyjka korzeniowa, osłabi system korzeniowy i pogorszy zimotrwałość. Dokonując wyliczenia normy wysiewu, pamiętać trzeba o masie tysiąca nasion i terminie pracy w polu. Ilość wysiewanych nasion wahać się może od 2,8 kilograma do 4,5 kilograma na hektar, przy korzystaniu z późnego siewu. Rzepak ma drobne nasiona, które wymuszają idealnie doprawioną rolę, a także precyzyjne umieszczenie ich w glebie. Właściwa głębokość to od 2-3 centymetrów. Głębszy siew zaleca się na przesuszonej i lekkiej glebie.

Rzepak odchwaszcza się już jesienią, ponieważ z powodu ukorzenienia się chwastów i zakrycia międzyrzędzi przez rzepak wiosenne zabiegi mogą nie być skuteczne. 

Na wiosnę rzepak zaczyna intensywny rozwój. Niezbędne są mu wówczas nie tylko składniki pokarmowe, ale również ochrona chemiczna. Od kwietnia aż do maja rośnie aktywność owadów zwabianych żółtymi kwiatami. Należy zachować środki bezpieczeństwa przy prowadzeniu oprysków w czasie nalotów pszczół i innych pożytecznych owadów. Dla pszczół taka ochrona nałożona jest ustawowo. 

8. Rzepak - zapylanie 
Rzepak to roślina fakultatywnie obcopylna. Populacyjne i mieszańcowe odmiany zrestorowane są obcopylne w 30%, natomiast w 70% samopylne, natomiast odmiany mieszańcowe typu złożonego, z uwagi na męskosterylność, czyli brak produkcji pyłku, są obcopylne w 70%. 

Pyłek rzepaku jest ciężki oraz lepki, dlatego w formie zapylania obcym pyłkiem najważniejszą rolę odgrywają owady. Rzepak odwiedzają gatunki różnych roślin zapylających. Można w nich znaleźć dominujące pszczoły dzikie. Ponad połowę owadów stanowią pszczoły z rodziny pszczelinkowatych (Andrenidae), 20% to pszczoła miodna (Apis mellifera mellifera), natomiast 5-15% należy do trzmieli (Bombus) i owadów z rodziny smuklikowatych (Halictidae).

Pszczoła miodna to gatunek, którego obecność na plantacji można racjonalnie regulować. Liczba pszczół w rodzinie wynosi 15-20 tysięcy na wiosnę, następnie wzrasta do 50-70 tysięcy w trakcie trwania lata oraz przy słonecznej pogodzie i temperaturze 20 stopni Celsjusza, dlatego założyć należy, że na jeden metr kwadratowy plantacji rzepaku powinny przypadać 4-6 pszczół; zatem dla zapylenia jednego hektara upraw, niezbędne są 2-5 rodzin.

Największa intensywność pszczelich oblotów przypada na godziny między 9 a 12 oraz między 15 a 16. Zabiegi pestycydowe wykonuje się już po ustaniu lotów, najlepiej pod wieczór. Wszelkich środków ochrony roślin używać należy zgodnie z etykietą, która zawiera instrukcję użytkowania połączoną z zalecanym czasem prewencji, czyli odcinkiem czasu jaki minąć musi od oprysków do kontaktu pszczoły z rośliną. 

9. Rzepak - artykuły powiązane 

Właściwości miodu rzepakowego

Rośliny miododajne, rośliny pożytkowe, rośliny pszczelarskie - spis

Rzepak rozpoczyna kwitnienie - 2014

Rzepak, miód rzepakowy a nastrój rojowy - 2014