Postępowanie pszczelarza w przypadku zatrucia pszczół

Postępowanie pszczelarza w przypadku zatrucia pszczół

Co roku media donoszą o pszczołach zatrutych odpryskami. Niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin jest jednym z najczęstszych powodów zatrucia pszczół w pasiekach. Giną wówczas całe rodziny. Pszczoły zbierające nektar w sadach, na polach rzepaku czy nawet słonecznika są często narażone na kontakt z trującymi je opryskami. Czasami nieodpowiedzialne czy niezgodne z harmonogramem prace rolnicze powodują śmierć milionów pszczół. Co zrobić gdy chemia uśmierci nam ul, a może całą pasiekę? Jak starać się o odszkodowanie, gdzie złożyć wniosek? Jak zabezpieczyć dowody? Ważne, aby pamiętać, że zatrucie pszczół to nie tylko strata dla pszczelarza, ale śmierć dziesiątek tysięcy zapylaczy, także tych dzikich. O ile straty w pszczołach miodnych można oszacować, o tyle ogromne straty w dzikich zapylaczach zazwyczaj są niezauważane, ale dla środowiska mają ogromne znaczenie. To ważna kwestia, poniżej jednak przedstawiamy najczęstsze pytania zadawane przez pszczelarzy dotyczące postępowania prawnego oraz odszkodowania za straty w pasiece z powodu błędu rolnika.

Zatrucie pszczół środkami ochrony roślin - czy szukać winnego na własną rękę?

Zatrucie pszczół w pasiece to dramatyczna sytuacja, która może zniszczyć wieloletni dorobek pszczelarza w ciągu jednej doby; zwłaszcza jeśli doszło do niego wskutek niewłaściwego użycia środków ochrony roślin. Choć naturalnym odruchem może być samodzielne poszukiwanie winnego, warto zachować ostrożność. Działając bez odpowiedniego przygotowania, można nieświadomie zniszczyć dowody lub narazić się na odpowiedzialność prawną za pomówienie. W przypadku podejrzenia, że doszło do zatrucia pszczół środkami ochrony roślin, kluczowe jest szybkie zawiadomienie odpowiednich instytucji - przede wszystkim PIORiN i urzędu gminy - które mają uprawnienia do powołania komisji oraz przeprowadzenia oględzin i pobrania próbek.

To właśnie oficjalne ustalenia, nie domysły pszczelarza, mają wartość dowodową w ewentualnym postępowaniu sądowym lub odszkodowawczym. Samodzielne działania mogą jedynie wspierać dochodzenie. Ważne jest zabezpieczenie martwych pszczół, prowadzenie dokumentacji fotograficznej czy zapisywanie obserwacji dotyczących okolicznych oprysków - ale nie powinny zastępować oficjalnych procedur. 

Dlatego zamiast szukać winnego na własną rękę w przypadku zatrucia pszczół środkami ochrony roślin, warto zadziałać zgodnie z przepisami i współpracować z inspekcjami. Tylko wtedy pszczelarz ma realne szanse na pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności i otrzymanie odszkodowania.

Jak środki ochrony roślin trują pszczoły?

Zatrucie pszczół środkami ochrony roślin następuje najczęściej wskutek oprysków wykonywanych w ciągu dnia, gdy pszczoły aktywnie oblatują rośliny.

Szczególnie niebezpieczne są insektycydy zawierające substancje takie jak imidaklopryd, tiametoksam (neonikotynoidy), deltametryna (pyretroidy) czy chloropiryfos (fosforoorganiczny). Nawet środki uznawane za nietoksyczne mogą w mieszankach chemicznych szkodzić zapylaczom. Do zatruć dochodzi również przez skażoną wodę, spadź lub pozostałości pestycydów na kwiatach. Problem dotyczy nie tylko pszczół miodnych, ale też dzikich zapylaczy, które są równie wrażliwe, choć często pomijane w ochronie.

Jakie dowody trzeba zebrać w przypadku zatrucia pszczół w pasiece?

W przypadku zatrucia pszczół środkami ochrony roślin niezwykle istotne jest szybkie i prawidłowe zabezpieczenie dowodów. Te bowiem umożliwią udokumentowanie szkody oraz pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności cywilnej lub karnej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w tym ustawą z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. 2013 poz. 455) oraz rozporządzeniami Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, działania te muszą być przeprowadzone w sposób metodyczny i zgodny z procedurami.

Lista dowodów, jakie należy zebrać w przypadku podejrzenia zatrucia pszczół środkami ochrony roślin

1. Martwe pszczoły - należy je zebrać z dennicy ula, sprzed wylotków oraz z otoczenia pasieki i umieścić w czystych, szczelnie zamykanych pojemnikach (np. słoikach) bez konserwantów, z opisem daty i miejsca pobrania.
2. Rośliny z podejrzanej plantacji – pobiera je pracownik PIORiN (Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa) z uprawy, na której mogło dojść do nieprawidłowego stosowania ŚOR.
3. Próbka cieczy roboczej z opryskiwacza – jeśli znany jest rolnik odpowiedzialny za oprysk, można komisyjnie pobrać próbkę użytej substancji – stanowi to jedno z najmocniejszych dowodów.
4. Dokumentacja fotograficzna i wideo – szczegółowe zdjęcia martwych pszczół, uli, roślin, tabliczek informacyjnych z upraw oraz stanu pogody w momencie zgłoszenia.
5. Wywiad toksykologiczny pszczelarza – należy udokumentować warunki pogodowe, czas i miejsce możliwego oprysku, odległość od plantacji, typ uprawy i przypuszczalną datę zatrucia.
6. Protokół komisji – sporządzany przez przedstawicieli PIORiN, Powiatowego Lekarza Weterynarii lub rzeczoznawcę chorób pszczół – zawiera opis sytuacji i zebranych próbek.
7. Zgłoszenie do gminy – formalne powiadomienie urzędu gminy, na terenie której znajduje się pasieka – jest konieczne dla rozpoczęcia procedury odszkodowawczej.
8. Powiadomienie policji (opcjonalne) – możliwe zgłoszenie szkody jako zniszczenie mienia znacznej wartości (podlegające ściganiu na wniosek pokrzywdzonego).

Zebrany materiał dowodowy należy niezwłocznie przekazać do Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach. To tam zostaną przeprowadzone analizy chemiczne w celu identyfikacji środka odpowiedzialnego za zatrucie. Pszczelarz nie ponosi kosztów badań, jeśli próbki zostały pobrane przez komisję powołaną zgodnie z przepisami. Skuteczne udokumentowanie szkody daje możliwość ubiegania się o odszkodowanie z OC rolnika lub ścieżką sądową, a przede wszystkim służy ochronie interesów pszczelarzy i środowiska.

Jak przechowywać próbki martwych pszczół i jak je oznaczać?

Aby próbki martwych pszczół miały wartość dowodową w przypadku podejrzenia zatrucia pestycydami, należy je pobrać i zabezpieczyć zgodnie z określonymi procedurami. Próbki należy zebrać jak najszybciej po wystąpieniu zdarzenia - najlepiej tego samego dnia. Martwe pszczoły umieszcza się w czystym, szczelnym pojemniku (np. słoiku szklanym lub plastikowym z zakrętką), bez dodatków chemicznych czy chłodzących. Pojemnik powinien zostać opisany: zawiera się na nim dane pszczelarza (imię, nazwisko, numer pasieki), datę i godzinę pobrania próbek, lokalizację pasieki (współrzędne GPS lub adres) oraz krótki opis sytuacji (np. "masowe padnięcie pszczół po oprysku pola rzepaku 500 m od pasieki"). 

Próbki przechowuje się w chłodnym miejscu (np. lodówce, ale nie w zamrażarce) do czasu przekazania do badania w uprawnionej jednostce, np. PIWet w Puławach. Warto także sporządzić dokumentację fotograficzną miejsca zdarzenia i samego pobierania próbek.

Kogo należy powiadomić?

1. Powiatowy lekarz weterynarii – odpowiada za ocenę stanu zdrowia zwierząt i nadzór nad pasiekami; przeprowadza oględziny i pobiera próbki do badań.
2. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) – sprawdza, czy środki ochrony roślin zostały użyte zgodnie z przepisami.
3. Urząd Gminy lub Miasta – informuje się o zaistniałej sytuacji w celu podjęcia działań na poziomie samorządowym.
4. Policja – w przypadku podejrzenia wykroczenia lub przestępstwa (np. nielegalne opryski, użycie zakazanych substancji).
5. Inspekcja Ochrony Środowiska – opcjonalnie, w przypadku zagrożenia dla środowiska naturalnego na większą skalę.
6. Związek pszczelarski lub koło pszczelarzy – nieobowiązkowo, ale warto powiadomić organizację, która może udzielić wsparcia prawnego i medialnego.

Jakie dowody są potrzebne do uzyskania odszkodowania, jeśli pszczelarz ubezpieczył pasiekę?

W przypadku zatrucia pszczół w pasiece objętej ubezpieczeniem, niezwykle istotne jest jak najszybsze zgłoszenie szkody do ubezpieczyciela – najlepiej w ciągu 24–72 godzin od wykrycia incydentu, zgodnie z warunkami polisy. Pszczelarz powinien nie tylko powiadomić odpowiednie instytucje (PIORiN, Inspekcję Weterynaryjną, Policję), ale równolegle rozpocząć gromadzenie dowodów również na potrzeby postępowania odszkodowawczego. Ubezpieczyciel może wymagać osobnego protokołu szkody, dokumentacji fotograficznej, próbki martwych pszczół, a także raportów lub zaświadczeń wydanych przez urzędowe organy (np. wyników badań toksykologicznych lub opinii PIORiN). 

Choć dokumentacja z dochodzenia administracyjnego może stanowić podstawę roszczenia, ubezpieczyciel może zażądać własnej ekspertyzy lub inspekcji na miejscu. Dlatego warto zabezpieczyć wszystkie materiały na bieżąco i nie usuwać objawów zatrucia przed wizytą rzeczoznawcy. Należy pamiętać też, by sprawdzić w OWU (Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia), czy polisa obejmuje szkody wynikające z zatrucia środkami ochrony roślin i na jakich zasadach wypłacane jest odszkodowanie.

Czy możliwe jest odszkodowanie dla pszczelarza z OC rolnika?

Odszkodowanie dla pszczelarza z OC rolnika jest możliwe, ale zależy od kilku czynników, w tym od rodzaju ubezpieczenia, przyczyny szkody i sposobu jej udokumentowania. OC rolnika (odpowiedzialności cywilnej) to polisa, która chroni rolników przed odpowiedzialnością za szkody wyrządzone osobom trzecim, w tym także w wyniku działalności związanej z uprawami rolnymi. Jeśli do zatrucia pszczół doszło na skutek stosowania przez rolnika środków ochrony roślin, wówczas może być on pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone pszczelarzowi. 

Aby uzyskać odszkodowanie z OC rolnika, pszczelarz musi wykazać, że szkoda została spowodowana przez niewłaściwe użycie pestycydów lub innych środków ochrony roślin przez rolnika, a także że jego pszczoły były narażone na działanie tych substancji (np. wskutek oprysku w niewłaściwym czasie, przy złamaniu przepisów dotyczących ochrony pszczół). Udowodnienie tego faktu może wymagać złożenia dowodów takich jak: próbki martwych pszczół, wyniki badań toksykologicznych, zdjęcia dokumentujące okoliczności zatrucia, a także zeznania świadków.

W przypadku, gdy szkoda jest wynikiem błędów w stosowaniu chemikaliów (np. oprysków, które odbyły się w godzinach, kiedy pszczoły były aktywne), pszczelarz ma prawo do dochodzenia roszczenia z polisy OC rolnika, pod warunkiem, że takie działanie zostało objęte odpowiedzialnością w ramach polisy ubezpieczeniowej. Ubezpieczyciel powinien wypłacić odszkodowanie, które pokryje straty związane z uszkodzeniem pasieki (np. wymiana pszczół, odbudowa populacji, utrata miodu). Należy również pamiętać, że rolnik, do którego można kierować roszczenie, nie musi być winny zaniedbania - w przypadku udowodnienia zaniedbań w zakresie ochrony pszczół przez środki ochrony roślin, rolnik może zostać pociągnięty do odpowiedzialności finansowej.

Jeżeli rolnik posiada odpowiednią polisę, właściwe zgłoszenie szkody (zarówno przez pszczelarza, jak i rolnika) jest kluczowe. Po zgłoszeniu, ubezpieczyciel przeprowadza śledztwo w celu ustalenia winy, a także oceny wysokości odszkodowania. Pszczelarz, który poniósł straty, powinien zabezpieczyć wszelką dokumentację i dowody, aby zwiększyć szanse na pozytywne rozstrzygnięcie sprawy.

Czy można złożyć sprawę do sądu cywilnego?

Pszczelarz może złożyć sprawę do sądu cywilnego, jeśli uzna, że jego pszczoły zostały otrute wskutek nieprawidłowego stosowania środków ochrony roślin przez rolnika lub inną osobę, a negocjacje w sprawie odszkodowania zakończyły się fiaskiem lub nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Droga sądowa to legalna forma dochodzenia roszczeń od sprawcy szkody. Szczególnie w sytuacji, gdy straty są poważne i dobrze udokumentowane. W takiej sprawie pszczelarz pełni rolę powoda. Dlatego nim ciąży obowiązek udowodnienia związku przyczynowego pomiędzy działaniem rolnika (np. opryskiem w nieodpowiednim czasie, niedozwolonym środkiem lub z pominięciem wymogów dotyczących ochrony owadów zapylających), a powstałą szkodą w pasiece. 

W postępowaniu cywilnym można dochodzić nie tylko odszkodowania za straty materialne (np. martwe rodziny pszczele, utracony miód, koszty odbudowy pasieki), ale również - jeśli szkody były szczególnie dotkliwe - zadośćuczynienia za straty niematerialne (np. utratę reputacji, pogorszenie warunków prowadzenia działalności). Sprawa może toczyć się przed sądem rejonowym lub okręgowym - w zależności od wartości przedmiotu sporu. Warto pamiętać, że do sukcesu potrzebne są rzetelne dowody, takie jak dokumentacja fotograficzna, raporty z badań laboratoryjnych, świadectwa weterynaryjne, protokoły z oględzin, a także ewentualne opinie biegłych sądowych z zakresu pszczelarstwa lub toksykologii. 

Złożenie pozwu to również forma presji prawnej na sprawcy, która może skłonić go do zawarcia ugody. Dlatego pszczelarz ma pełne prawo skorzystać z sądu cywilnego – zarówno w celu uzyskania rekompensaty, jak i dla obrony interesów swojego gospodarstwa pasiecznego.

Bibliografia

1. Bąkowska E., Wielkopolska. Nektar z opryskanego rzepaku powodem zatrucia znacznej ilości pszczół, https://www.agropolska.pl/aktualnosci/polska/wielkopolska-nektar-z-opryskanego-rzepaku-powodem-zatrucia-znacznej-ilosci-pszczol,14985.html, Data odczytu: 2025.05.14
2. Osielski K., Zatrucia pszczół - poważny problem pszczelarstwa, Data odczytu: 2025.05.14
3. Stanowisko Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi do zagadnień podejmowanych przez pszczelarzy i organizacje pszczelarskie, https://www.gov.pl/web/rolnictwo/stanowisko-ministerstwa-rolnictwa-i-rozwoju-wsi-do-zagadnien-podejmowanych-przez-pszczelarzy-i-organizacje-pszczelarskie, Data odczytu: 2025.05.14
4. Wytrucie pszczół w Kotli -18.05.2019r., https://pszczelarzeglogow.pl/wytrucie-pszczol-w-gminie-kotla/, Data odczytu: 2025.05.14
5. Skubida P., Zatrucia pszczół jako czynnik powodujący istotne straty w pszczelarstwie, http://www.opisik.pulawy.pl/pdf/3.pdf, Data odczytu: 2025.05.14