Portal Pszczelarski

Zaleszczotek książkowy (zaleszczotek pospolity)

Autor zdjęcia: Christian Fischer, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:CheliferCancroides1.jpg

zaleszczotek książkowy zaleszczotek pospolity Chelifer cancroides Varroa destructor Galleria mellonella Braula coleca

Zaleszczotek książkowy (Chelifer cancroides) to niewielki pajęczak, który lubi przesiadywać w bibliotekach i wśród zbiorów muzealnych. Jednak dla branży pszczelarskiej pociąg zaleszczotków do literatury nie ma większego znaczenia. Bardziej liczy fakt, że pajęczaki te mogę odegrać pożyteczną rolę w gospodarstwach pasiecznych. 

Jak wygląda zaleszczotek książkowy?

Pajęczaki z rzędu zaleszczotków przypominają maleńkie skorpiony (stąd łacińska nazwa Pseudoscorpiones). Mierzą 2,5-4,5 mm, a ich ciemnobrązowe ciało ma kształt spadającej kropli – silnie zwężony w głowotułowiu i zaokrąglony w odwłoku. Zwierzę ma sześć par odnóży: szczękoczułki, nogogłaszczki oraz cztery pary odnóży krocznych. Odwłok podzielony jest na segmenty, zaś głowotułów jest jednolity. W powiększeniu można zauważyć, że ciało pajęczaka pokryte jest szczecinkami oraz stwardniałymi strukturami (są to tzw. skleryty). U zaleszczotków występuje dymorfizm płciowy, tzn. samice wyglądają inaczej niż samce. 

Wspólną cechą skorpionów i zaleszczotków są nogogłaszczki przekształcone w szczypce. Jednak w odróżnieniu od skorpionów zaleszczotki nie posiadają kolca jadowego, a ich ciało jest owalnie zakończone jak u kleszcza. Szczypce zaleszczotka mogą być całe wypełnione gruczołami jadowymi, które służą do atakowania ofiar – tym sposobem ten niepozorny pajęczak zasługuje na miano wytrawnego drapieżnika. 

Co jedzą zaleszczotki?

Podczas polowania zaleszczotki wykorzystują nie tylko szczypce wypełnione jadem, ale również szczecinki, którymi pokryte jest ich ciało. Za pomocą szczecinek zaleszczotek odbiera wibracje z otoczenia - dzięki temu potrafi wyczuć zbliżanie się ofiary. Szczecinki służą również do komunikowania się zaleszczotków między sobą, np. przekazywania sobie informacji o dostępności pożywienia. Zimą pseudoskorpiony mogą przetrwać kilka miesięcy bez pokarmu - przenoszą się wówczas do ciepłego środowiska, tj. do domów i stajni.

Pajęczak żywi się m.in. chrząszczami (pustoszem kradnikiem, żywiakiem chlebowcem, szubakiem dwukropkiem, mrzykiem), pluskwami, pchłami, muchówkami oraz mrówkowatymi. Zaleszczotek książkowy nie pogardzi też innymi pajęczakami, w tym dręczem pszczelim (Varroa destructor), który spędza sen z powiek właścicielom gospodarstw pasiecznych. 

Występowanie zaleszczotków

Gdzie można spotkać pseudoskorpiona? To pajęczak o kosmopolitycznej naturze, przy czym niektóre gatunki lubią wilgotne środowisko, inne wolą przebywać w klimacie suchym. Chętnie zamieszkuje lasy, gdzie ukrywa się pod liśćmi, korą drzew czy w mchu. Niektóre gatunki preferują mrowiska i termitoria, inne kamieniste plaże nad morzem, zaś zaleszczotek książkowy (zwany też pospolitym) chętnie zadomawia się w ptasich gniazdach i ulach. Jak sama nazwa wskazuje, lubi również książki (a raczej owady, które żywią się papierem), dlatego można go spotkać również w domach, bibliotekach i zbiorach muzealnych. 

Zaleszczotek książkowy - pożyteczny gość ula

Mimo "jadowitej" natury zaleszczotków nie trzeba się bać. Wręcz przeciwnie - to bardzo pożyteczny pajęczak, który chroni zabytkowe księgozbiory przed szkodnikami żerującymi na papierze. Warto w tym miejscu przytoczyć przykład z rodzimego podwórka. Otóż badania przeprowadzone w Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej wykazały, że zaleszczotek książkowy zapobiegł zniszczeniom zgromadzonych tam wiekowych księgozbiorów. 

Upodobania żywieniowe zaleszczotka sprawiły, że pajęczakiem zainteresowali się również pszczelarze. Okazuje się, że Chelifer cancroides jest bardzo pożądanym mieszkańcem ula. Pszczoły akceptują zaleszczotki, ponieważ te żywią się gąsienicami barciaka (Galleria mellonella) oraz dręczem pszczelim (Varroa destructor). Pierwszy ze szkodników niszczy plastry z woskiem, zanieczyszcza ul odchodami i przeszkadza czerwiom, zaś drugi odpowiedzialny jest za choroby, które dziesiątkują rodziny pszczele. Ponadto literatura z końca XIX wieku podaje, że zaleszczotek książkowy zwalcza również wszolinki pszczele (Braula coleca), które pasożytują na dorosłych pszczołach. 

Badania przeprowadzone przy pomocy kamer i urządzeń na podczerwień wykazały, że zaleszczotek książkowy aktywnie walczy ze szkodnikami ula. Potrafi na przykład zdjąć pasożyta z pszczoły, a dzięki szczypcom jadowym może upolować większego od siebie barciaka. Pajęczak reaguje też na wibracje emitowane przez pojedyncze pszczoły i cały rój. Dzięki badaniom molekularnym przeprowadzonym w Nowej Zelandii wiadomo również, że pseudoskorpiony z pewnością żywią się Varroa destructor i tym samym mogą mieć zastosowanie w zwalczaniu warrozy w pasiekach. 

Czy zaleszczotek pospolity może stanowić zagrożenie dla pszczół? Niektóre gatunki pseudoskorpionów prawdopodobnie żywią się larwami pszczelimi, jednak rzadko można je spotkać w ulu. Co ciekawe, prawdopodobnie nawet pozbawiony pożywienia zaleszczotek książkowy prędzej wybierze kanibalizm lub śmierć głodową aniżeli zapoluje na pszczołę. Dzięki temu pajęczak jest tolerowany w ulu i może do woli korzystać z ciepłego schronienia. Mimo to zaleszczotki książkowe obecnie rzadko zadomawiają się w gospodarstwach pasiecznych. Pajęczakom nie sprzyjają środki przede wszystkim chemiczne stosowane w walce z dręczem pszczelim, ale również budowa współczesnych uli. 

Opracowano na podstawie:

Tomańska A., Mill P., Zaleszczotek książkowy - Chelifer Cancroides, Kurier Pszczelarski, 2020

Grant R. Smith, Journal of Apicultural Research 54(5):1-8, dostęp elektroniczny: https://www.researchgate.net/publication/303853450_Ingestion_of_Varroa_destructor_by_pseudoscorpions_in_honey_bee_hives_confirmed_by_PCR_analysis, Data odczytu: 2022.10.10

Maleta Bartłomije, O zaleszczotku książkowym i nie tylko, czyli w poszukiwaniu naturalnego wroga dręcza pszczelego, Miesięcznik Pszczelarstwo, 04/2019, 05/2019, 06/2019. Dostęp elektroniczny: https://www.bractwopszczele.pl/art/art9_2.html, Data odczytu: 2022.10.10 



Liczba wyświetleń artykułu: 8659

Komentarze z forum pszczelarskiego

Nikt jeszcze nie skomentował tego artykułu. Bądź pierwszy i weź udział w dyskusji!




  Współpracują z portalem:

Daniel Borak

Daniel Borak

Autor tekstów

Właściciel gospodarstwa pasiecznego Ślężańskie Miody i serwisu partnerskiego www.slezanskiemiody.pl

VIII Agroturystyczne Święto Wina i Miodu Pitnego na Zamku Grodziec - relacja z wydarzenia

Projekt Bzykająca Przyczepka Edukuje

Projekt Bzykająca Przyczepka

Wiktoria Bajek

Wiktoria Bajek

Autorka tekstów

Studentka pedagogiki o specjalności resocjalizacja. Na co dzień pasjonatka pszczół miodnych i nie tylko. Szczególnie zainteresowana warunkami optymalnymi dla bytowania i rozwoju pszczół. Pasjonatka przyrody i długich spacerów.

Poliuretan czy drewno - który materiał lepszy na ul?

Karolina Wronowska

Karolina Wronowska

Studentka biologii stosowanej na Uniwersytecie Rolniczym im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Prowadzi badania na temat profilaktyki i zwalczania warrozy u pszczoły miodnej.

Metody oceny stopnia inwazji Varroa destructor

Varroa destructor - cykl życiowy i rozwojowy

Oddziaływanie Varroa destructor na rodzinę pszczelą

Piotr Chmielewski

Piotr Chmielewski

Autor tekstów

Student Wydziału Biologii i Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Członek Ligi Ochrony Przyrody oraz Koła Naukowego Przyrodników UAM. Interesuje się ochroną przyrody i prawem ochrony środowiska.

Pszczoły olbrzymie i czarny miód leśny

Historia pszczelarza-sapera. Cz. 1.

Biały miód leśny z Mount Oku