Rodzaje pasiek

Rodzaje pasiek

Pasieki podzielić można na kilka typów, z czego każda ma inna charakterystykę. Dodatkowo rodzaje pasiek przenikają się między sobą i jedna cecha może dotyczy kilku typów. Niezależnie od występujących kryteriów, można wymienić wiele rodzajów podejścia do hodowli pszczół, a każdej z nich towarzyszy pasja, wiedza i zaangażowanie.

Rodzaje pasiek - podział ze względu na wielkość

Pierwszym z kryteriów pozwalającym podzielić pasieki jest rozmiar. W piśmiennictwie specjalistycznym wyróżnia się cztery typy ze względu na ilość posiadanych uli:

• pasieki amatorskie
• pasieki przydomowe
• pasieki towarowe lub zawodowe
• pasieki specjalistyczne

Pasieka amatorska

Pasieka amatorska to pasieka o charakterze hobbystycznym, założona z pasji i miłości do pszczelarstwa, a nie ze względów ekonomicznych. Zasadniczo więcej w taką pasiekę wkłada się pieniędzy, niż na niej zyskuje. Miód z takiej pasieki nie jest przeznaczony na sprzedaż i może być używany jedynie do celów własnych. Prowadzona jest przede wszystkim dla przyjemności i z pasją. Często pasiecznicy amatorzy zajmują się popularyzowaniem pszczelarstwa i działają na rzecz uświadamiania roli i znaczenia zapylaczy dla środowiska. Pasieka amatorska to taki rodzaj pasieki, który składa się od kilku do kilkunastu uli.

Choć nazwa sugeruje, że ten typ prowadzi pszczelarz-amator, to często jest to mylące. Czasami pasieki amatorskie zakładane są przez nowicjuszy, ale równie często zdarza się, że prowadzą je osoby doskonale znające się na życiu i hodowli pszczół, nie mają jednak czasu lub pieniędzy na inwestycję zakładającą założenie ponad stu uli.

W przypadku pasjonatów hobbystycznie zajmujących się pszczelarstwem dostrzec można tendencję do wprowadzania w pszczelarstwo nowinek technicznych czy biotechnologicznych. Tacy działający na niewielką skalę pasiecznicy chętnie sięgają po hodowlę nowych odmian pszczół, testują nowinki sprzętowe i technologiczna, a nawet elektroniczne. Testują czujniki ciężaru czy temperatury w ulach albo sposoby na stymulację czerwienia. Kieruje nimi pasja i miłość do pszczół.

Pasieka przydomowa

Pasieka przydomowa to typ pasieki prowadzony "po godzinach", jako zajęcie dodatkowe lub połączenie pasji i niewielkiego zwrotu za pracę włożoną w hodowlę pszczół. Taka pasieka dostarcza miodu na sprzedaż, pozyskiwany jest z niej także pyłek, propolis i wosk (przykładowo do produkcji świec).

Ten rodzaj pasieki składa się z około dwudziestu do maksymalnie pięćdziesięciu uli. Taka ilość może być swobodnie obsługiwana przez jedną osobę, mającą czas po godzinach pracy lub weekendami. Jest to też taka wielkość pasieki, że produkowany przez nią miód i produkty pszczele są w takiej ilości, że opłaca się inwestycja w markę, etykiety, sprzęt, pracę włożoną w dystrybucję oraz promocję produktów własnych. Ten rodzaj pasieki stanowi dla pszczelarza dodatkowe źródło dochodu.

Pasieka towarowa lub zawodowa

Pasieka towarowa to typ pasieki jednoznacznie powiązany z zarabianiem na pszczelarstwie i związaniem swojego życia zawodowego z hodowlą pszczół i pozyskiwaniem miodu i produktów pszczelich. Taka pasieka liczy od osiemdziesięciu uli wzwyż. Podaje się, że by zapewnić sobie stabilne utrzymanie z pasiecznictwa najlepiej mieć ponad sto uli, wówczas w przypadku wystąpienia chorób czy trudnej zimy stabilna działalność pasieki oraz dochód z niej są zabezpieczone.

W przypadku pasieki towarowej nie ma przestrzeni na bycie amatorem czy brak wiedzy. Tego typu przedsięwzięcia, szczególnie jeśli od ich działania zależy utrzymanie całej rodziny, podejmują się wyłącznie osoby pewne swojego profesjonalizmu.

W przypadku pasieki towarowej najlepiej jest, aby w jednym miejscu nie stało więcej niż czterdzieści uli. 

W takich pasiekach często spotkać można profesjonalne, nowoczesne rozwiązania i sprzęty, które znacząco ułatwiają i przyspieszają produkcję miodu. W takich przypadkach hodowcy pszczół sięgają po nowoczesne sposoby odsklepiania miodu czy szybkie i pojemne miodarki.

Pasieka specjalistyczna

Pasieki specjalistyczne, jak sama nazwa wskazuje, to typ pasiek do zadań specjalnych. Ich zadaniem nie jest komercyjna sprzedaż miodu i zarabianie na nim i innych produktach pszczelich, takich jak wosk, propolis czy pyłek. To pasieki, których dorobek służy innym pszczelarzom. Są wysoko wyspecjalizowane, prowadzone przez najlepszych i najbardziej doświadczonych profesjonalistów - zazwyczaj wieloletnich pszczelarzy lub osoby z wykształceniem kierunkowym i dorobkiem naukowym związanym z hodowlą pszczół.

Wyróżniamy dwa rodzaje pasiek specjalistycznych, są to:

• pasieki hodowlane,
• pasieki szkoleniowe,
• pasieki doświadczalne.

Pasieka hodowlana

W tego typu pasiece hoduje się określone linie pszczół. Czasami krzyżuje się linie krajowe z zagranicznymi lub hoduje najpopularniejsze lub najlepsze linie owadów. Celem ich działania jest hodowla matek określonych typów lub matek wraz ze świtą. Jest to źródło nowych matek i startowych rodzin pszczelich dla pasiek towarowych i innych typów hodowli pszczół.

Pasieka szkoleniowa

Pasieka o charakterze akademickim lub dydaktycznym budowana jest najczęściej przy ośrodkach akademickich i szkołach. Są to pasieki przeznaczone do szkolenia osób studiujących pszczelarstwo, zootechnologię, rolnictwo, weterynarię. Częste przeglądy gniazd powodują, że z tych pasiek nie ma wiele miodu i produktów pszczelich, jest natomiast płynąca z nich wiedza i nabywane przez przyszłych pszczelarzy doświadczenie.

Pasieka doświadczalna

Doświadczenia prowadzone na pszczołach, badania naukowe prowadzone są w pasiekach doświadczalnych. To tutaj testuje się skuteczność różnych substancji czy leków lub pozyskuje materiały do badań naukowych nad pyłkiem czy apiterapią. Pasieki takie prowadzone są w ośrodkach naukowych, przy akademiach medycznych czy akademickich. Celem ich działania nie jest oczywiście pozyskiwanie miodu, a zdobywanie jak największej wiedzy o pszczołach czy wpływie miodu i produktów pszczelich na środowisko i zdrowie człowieka.

Rodzaje pasiek - podział ze względu na model zarządzania

Rodzaje pasiek wyróżnić można także ze względu na sposób gospodarowania zaplanowany przez pszczelarza. Wybór sposobu funkcjonowania pasieki jest bardzo istotny. Determinuje bowiem ilość czasu i zaangażowanie, jakie potrzebne jest do utrzymania konkretnego sposobu zarządzania pasieką. Z wybranym sposobem prowadzenia pasieki związane są jednak też takie wskaźniki, jak ilość produkowanego miodu oraz przychody z tym związane. Ze względu na rodzaj zagospodarowania wyróżnić można kolejne rodzaje pasiek:

• barć,
• pasieka stacjonarna,
• pasieka wędrowna.

Barć

Barć to najstarszy, tradycyjny model pasiecznictwa, na którego prowadzenie na terenach polskich są dowody już z wczesnego średniowiecza, a archeologiczne wykopaliska wskazują na stosowanie barci zamiast uli jeszcze w czasach pogańskich.

Barć jest to specjalnie wydążona w pniu drzewa duża, ale osłonięta od warunków atmosferycznych dziupla, która jest doskonałym miejscem do zakładania przez pszczoły gniazd. Doświadczeni bartnicy nie tylko drążyli dziuple, ale także doglądali rojów i osadzali nowe rodziny w wybranych i przygotowanych miejscach. Oczywiście wszystko po to, by pozyskać miód.

Obecnie bartnictwo jest metodą stosowaną wyjątkowo rzadko. Ten sposób gospodarowania pasieką jest charakterystyczny dla skansenów, bractw historycznych chcących kultywować zapomniane profesje i tradycje. Bartnictwo nie ma celów ekonomicznych a jedynie tradycyjno-historyczne.

Pasieka stacjonarna

Ule ustawione w jednym miejscu to chyba najpopularniejszy i najpowszechniejszy sposób zarządzania pasieką. Stacjonarne pasieki są charakterystyczne zarówno dla małych pasiek amatorskich lub przydomowych, jak i dla dużych - towarowych. Stacjonarne pasiecznictwo jest wyborem z konieczności dla wszystkich trzech typów pasiek specjalistycznych. 

Najważniejsze konsekwencje wyboru gospodarowania w postaci pasieki stacjonarnej są w przypadku pasiek przydomowych i komercyjnych. Cechą charakterystyczną tego rodzaju jest to, że rodziny korzystają z pożytków rosnących i kwitnących wokół uli. Zbiory miodu i jego skład są uzależnione od tego, co posieją rolnicy lub jakie rośliny i drzewa rosną dookoła terenu, na którym położona jest pasieka.

Zazwyczaj w tego rodzaju pasiece prowadzi się zbiory miodu wielokwiatowego lub jednoskładnikowego (o co trudniej) trzy razy w roku, pozyskując miód wiosenny, letni oraz jesienny.

Pasieka wędrowna

Dynamiczny sposób zdobywania nektaru oraz pyłku z pożytków jest obecnie najskuteczniejszą metodą pozyskiwania miodu i produktów pszczelich. Jest to też nowoczesne podejście do gospodarowania ulami. Wymaga jednak od pasiecznika dużego zaangażowania, nakładów finansowych i nowoczesnego sprzętu.

Pasieka wędrowna zakłada, że ule przemieszczane są wielokrotnie w ciągu okresu kwitnienia roślin z miejsca na miejsce tak, aby w sposób ciągły robotnice pszczele mogły maksymalnie korzystać z dostępnych pożytków. Po przekwitnięciu jednego pożytku pozyskiwany jest z uli miód, zazwyczaj jednoskładnikowy, oraz ule przewożone są w kolejne miejsce gdzie kwitnie pożytek, rozstawiane na okres, w którym skutecznie zbierać mogą nektar oraz pyłek i pozyskiwać miód. Cykl ten powtarza się wielokrotnie w okresie wegetacji roślin.

Pasieka wędrowna wymaga dużego nakładu sił, planu logistycznego oraz specjalnych uli z dodatkową wentylacją, by pszczoły bez problemu przetrwały transport. Nie wszystkie typy uli nadają się do gospodarki wędrownej. Najlepiej sprawdzają się lekkie ule poliuretanowe lub styropianowe.

Pozytywnym aspektem gospodarki wędrownej jest możliwość pozyskiwania większej ilości miodu niż w przypadku gospodarki stacjonarnej. Pasiecznictwo wędrowne daje też większe możliwości pozyskiwania miodów jednonektarowych, nawet takich rzadszych, jak przykładowo miód lawendowy czy koniczynowy. Wystarczy znaleźć odpowiedni teren, przewieźć na niego ule i pozyskać zebrany jednonektarowy miód. Na rynku produktów pszczelarskich jednonektarowe miody zyskują wyższe ceny niż miody wielokwiatowe.

Rodzaje pasiek - podział ze względu na umiejscowienie

Pasieki podzielić można także ze względu na miejsce ich położenia. W tym przypadku wyróżniamy:

• pasieki wiejskie (klasyczne),
• pasieki miejskie.

Pasieki klasyczne

Pasieki klasyczne położone są na terenach wiejskich, i tych jest najwięcej. Są to zarówno pasieki amatorskie, jak i pasieki przydomowe czy towarowe. Pasieki położone na terenach wiejskich są czymś naturalnym i obecnym w naszych wyobrażeniach o wsi i pszczelarstwie.

Pasieki miejskie

Nowością są pasieki miejskie, zakładane przez osoby prywatne oraz przez władze miast, urzędy gminy czy firmy. Jest to na tyle ciekawostka i nowatorskie przedsięwzięcie, że w wielu miejscowościach obowiązujące przepisy zakazują formalnie hodowli pszczół, a dokładniej zabraniające hodowli zwierząt w określonej odległości od miejsca zamieszkania ludzi. 

Ze względu na istotną rolę zapylaczy dla przetrwania przyrody i życia na ziemi oraz ze względu na popularyzowanie pasji pszczelarskiej, wiele miast zmienia przepisy, skracając dystans od hodowli zwierząt do najbliższych osiedli ludzkich do dziesięciu metrów. Tak zmienione przepisy, przyjazne miejskim pszczelarzom powodują, że pasiek na terenach innych niż wiejskie przybywa i stają się one z jednej strony naturalnym elementem krajobrazu, a z drugiej istotnym elementem ekosystemów terenów miejskich.

Podsumowanie

Rodzajów pasiek i podziałów może być jeszcze więcej. W powyższym tekście pojawiły się jednak najważniejsze kryteria umożliwiające klasyfikowanie pasiek oraz dokonanie ich podziału, a co za tym idzie zdobycie podstawowej wiedzy o wymienionych i spostrzeżenie różnic pomiędzy nimi. 

Powyższy przegląd jest jedynie namiastką wiedzy o pszczelarstwie i pasiecznictwie, wprowadzeniem, które jednak umożliwia swobodne poruszanie się w pszczelarskiej terminologii.

Bibliografia

• Kołacz B., Jak założyć pasiekę, https://www.cdr.gov.pl/images/Radom/2022/17-01/pasieka_sklad.pdf, Data odczytu: 2022.12.29
• Ostrowska W., Pszczelarstwo na Białostocczyźnie. Praca pasieczna i hodowla pszczół Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1967
• Wilde J., Prabucki J. , Hodowla pszczół, Szczecin 2021