Co zagraża zimującym pszczołom?

Co zagraża zimującym pszczołom? / Portal Pszczelarski

Zimowanie pszczół jest jednym z najtrudniejszych i najważniejszych punktów w życiu pasieki. Przygotowanie do zimowli zaczyna się praktycznie w środku lata, a sezon pasieczny zaczyna się w marcu. Po Zimowli wiele rodzin jest osłabionych czy zdziesiątkowanych. Sytuacja taka wynika z wielu powodów, natury technicznej i związanych z infekcjami czy błędami pszczelarzy. Zapytajmy zatem: co zagraża zimującym pszczołom?

Jak wygląda przygotowanie do zimowania pszczół?

Przygotowanie do zimowania pszczół w pasiece rozpoczyna się już w z początkiem sierpnia. W pasiekach nie wytwarzających miodu wrzosowego, dokarmiania powinno zacząć się już w sierpniu i trwać najpóźniej do połowy września. W przypadku produkcji miodu wrzosowego ten termin dokarmiania jest problematyczny, z powodu ryzyka zafałszowania miodu wrzosowego cukrem i spadku jego parametrów, a co za tym idzie obniżeniu właściwości prozdrowotnych. W przypadku pasiek produkujących miód wrzosowy, harmonogram dokarmiania jest zatem nieco inny. 

Dlaczego tak ważne jest rozpoczęcie dokarmiania w sierpniu i zakończenie go w połowie września? We wrześniu są bowiem pożytki, a pszczołom zdarza się jeszcze całkiem duża aktywność w październiku, zbieranie, przykładowo, nawłoci czy bluszczu. Najważniejsza przyczyną wczesnego jesiennego dokarmiania pszczół przed zimowaniem jest fakt, że przetwarzenie cukru na miód jest dla tych owadów obciążające. Dobrze zatem, by pracę tą wykonały robotnice już aktywne i stare, które nie mają szans dotrwać do wiosny i na pewno osypią się w trakcie zimowli. Wytwarzanie miodu z cukru przez młode owady przepoczwarzone we wrześniu powoduje nadmierna obciążenie ich organizmów oraz spowoduje ich większą podatność na negatywne skutki zimy. 

Oprócz pokarmu węglowodanowego pszczoły powinny także mieć zabezpieczony pokarm białkowy, czyli pyłek.

Najważniejszym punktem zimowania pszczół jest odpowiednie ich zakarmienie, jednak nie tylko to wpływa na to, czy po zimie rodzina będzie silna czy słaba i jak przetrwa zimę. Ważne jest także odpowiednie ocieplenie ula, wyłożenie go matami ze słomy żytniej lub jakimś innym, ocieplającym ale najlepiej chłonącym wilgoć materiałem. Ocieplanie ule jest jednak kwestią dyskusyjną i wielu pszczelarzy obecnie rezygnuje z niego ze względu na łagodne zimy. 

Przed zimowaniem pszczół należy też zmienić układ ramek w ulu, na taki, który zapewni pszczołom warunki do stworzenia gniazda, kłębu zimowego w taki sposób, by owady mogły się wzajemnie ogrzewać, wymieniać ułożeniem oraz komunikować, czuć feromony matki. Co ważne, pokarm powinien być umieszczony w centrum. W czasie zimowli rodzina idzie "w górę". Wówczas zdarza się sytuacja, że cierpi głód, a pokarm leży ciągle na obrzeżach ula.

Jakie błędy może popełnić pszczelarz?

Jednym z głównych problemów w przypadku przygotowania pszczół do zimowania jest złe zakarminie tych owadów. Jak już wspomniałam, powinno się ono rozpocząć po ostatnim miodobraniu, w okolicach początku sierpnia, i trwać do połowy września. We wrześniu owady powinny mieć co najmniej 8 kilogramów miodu. Ilość potrzebnego pokarmu jest oczywiście zależna od wielkości rodziny.

Częstym błędem, którego popełnienie zagraża zimującym pszczołom, jest zapominanie, że rodzina, oprócz pokarmu węglowodanowego, potrzebuje także zapasów jedzenia białkowego, czyli dostępu do pyłku oraz pierzgi. Zadbanie o odpowiednią ilość pierzgi jest dużo trudniejsze, ale równie ważne. Bez tego bowiem pszczoły będą podatne na choroby i trudne warunki zimowania. Jednym ze sposobów jest oczywiście bogata baza pożytkowa wokół pasieki.

Ważne jest pilnowanie terminów dokarmiania pszczół, ze względu na zbytnie obciążenie młodych robotnic przetwarzaniem cukru w miód.

Istotny jest także sposób dokarmiania oraz czas, błędy w tym obszarze grożą bowiem nastrojami rabunkowymi w pasiece.

Wilgoć w ulu

Zimującym pszczołom zagraża także zbierająca się wilgoć. Jest to problem szczególnie w nowoczesnych, plastikowych lub poliuretanowych ulach, gdzie do ocieplania stosować należy najlepiej maty ze słomy żytniej, które doskonale pochłaniają wilgoć, izolują wnętrze ula od zimna oraz ograniczają rozwój drobnoustrojów.

Warroza i infekcje bakteryjne

Zimującym pszczołom zagraża także warroza oraz infekcja wirusowe oraz bakteryjne, które mogą rozwinąć się w efekcie obniżenia odporności rodziny przez pasożyta. W nieprawidłowo przygotowanej rodzinie infekcje i pasożyty zimą sieją spustoszenie, doprowadzając nieraz do śmierci całego roju.

Rodzaj ula a zimowanie

Krótko poruszyć trzeba kwestie wilgoci oraz materiałów, z których zbudowany jest ul lub wykonane ocieplenie. Kiedyś stosowano wyłącznie ule drewniane. Były one wówczas ciężkie, przysadziste, ale jednocześnie naturalne materiały powodowały, że ule były z jednej strony bardzo ciepłe, z drugiej przewiewne i cechowała je dobra wentylacja. 

Nowoczesne materiały, takie jak płyta pilśniowa, styropian, poliuretan czy plastik powodują, że ule są lekkie, łatwe w czyszczeniu, łatwe w dezynfekcji oraz przyjazne w pasiece wędrownej. Wśród wielu zalet nowoczesnych materiałów, pojawiła się jedna wada widoczna właśnie w czasie zimowli. Jest nią problem z gromadzącą się wilgocią, sprzyjającą rozwijaniu się chorób bakteryjnych, wirusowych i grzybicznych w ulu, pleśnieniu osypu. Taka sytuacja powoduje sprzyjanie rozwoju chorób u pszczół. 

Jest to poważne zagrożenie w czasie zimowli, któremu można zapobiegać stosując w ulach z materiałów nowoczesnych ocieplenie naturalne, przykładowo z mat ze słomy żytniej.

Pasożyty i szkodniki w ulu podczas zimowli

Podczas zimowli ule są narażone na różne zagrożenia ze strony zwierząt i szkodników. Myszy mogą wchodzić do uli, niszczyć plastry i zapasy miodu, a przy tym zakłócają spokój zimujących pszczół. Barciak ulowy, pasożyt larw pszczół, osłabia rodzinę, odżywiając się ciałami młodych i dorosłych owadów. Dzięcioły i inne ptaki mogą dziobem uszkadzać ule w poszukiwaniu larw, co prowadzi do strat w populacji pszczół. Ponadto różne gryzonie i owady (np. mrówki) mogą zanieczyszczać gniazdo lub przenosić choroby, dodatkowo osłabiając rodziny pszczele w krytycznym okresie zimy.

Podsumowanie

Co zagraża zimującym pszczołom? Współcześnie niestety wiele, a spora część z tego wynika ze znacznej ingerencji człowieka w naturalne funkcjonowanie pszczelej rodziny. Pszczołom zagrażają głównie błędy pszczelarza i wynikające z nich konsekwencje, jak błędne zakarmienie przed zimowlą, niewłaściwe ocieplenie czy choroby i infekcje roznoszone w pasiekach. Odpowiednia wiedza i postępowanie pozwalają w pewnej mierze uniknąć problemów z zimowaniem owadów, a wiosną pszczelarz może cieszyć się silnymi, gotowymi do rozwoju, dynamicznymi rodzinami ekslpotującymi pierwsze, pojedyncze kwiatki.

Bibliografia:

1. Bancewicz J., Dobre praktyki pszczelarskie, https://wmodr.pl/files/zMVO5j5cIK7dYDsd0g1UiUYhe32lSf9r9wDDWgWt.pdf, Data odczytu: 2023.02.16
2. Cichocki J., Rodzaje i linie pszczoły miodnej, Gdańsk, 2021.
3. Ostrowska W., Żukowski R., Pszczelarstwo na Białostoczcyźnie, Warszawa 2016.
4. Turlejska H, Muszyc M., Poradnik pracownia do pozyskiwania miodu w sprzedaży bezpośredniej oraz w rolniczym handlu detalicznym, Białystok 2019.
5. Zakładamy pasiekę. Poradnik dla początkujących pszczelarzy, Gdańsk 2015.