Wyposażenie pasieczyska oraz wybór rasy i linii pszczół

Zakładanie pasieki nie jest łatwym zadaniem i wymaga podjęcia szeregu decyzji, zdobycia podstawowej wiedzy i zadania sobie kilku pytań, a odpowiedź na nie pomoże w podjęciu decyzji o zakupie rodzaju uli, wyborze rasy i linii pszczół oraz charakterze pasieki, jaka ma powstać.

Wyposażenie pasieki

Jaki ul wybrać?

Wybór ula jest decyzją trudną. W takiej ilości rodzajów i odmian uli i ich zastosowania trudno dokonać prostego, jednoznacznego wyboru. Typów uli jest wiele; są ule wielkopolskie oraz warszawskie, ule Danata, korpusowe, nadstawkowe. Typ wybranego ula warto dostosować do warunków klimatycznych panujących na danym obszarze oraz do doświadczenia, przyzwyczajeń pszczelarza. Indywidualne preferencje są w przypadku doboru typu ula ważniejsze, niż jego konkretne cechy.

Inaczej natomiast ma się kwestia materiału. Najbardziej tradycyjne, drewniane ule są najpopularniejsze. Drewno jest materiałem uniwersalnym i ważnym w pszczelarstwie. Inaczej ma się jednak kwestia z higieną i przenoszeniem chorób i infekcji pszczelich, roztoczy. Ul drewniany jest zawsze przewiewny i dobrze termoizolujący gniazdo. Ule drewniane są ciężkie i trudne w przenoszeniu, choć kilka pasiek wędrownych funkcjonuje w ten sposób, że przewożone są proste i ciężkie ule warszawskie.

Ciekawymi materiałami na ule jest styropian i pianka poliuretanowa. Są to nowoczesne materiały pozwalające na tworzenie lekkich, przewiewnych uli. Ogromną zaletą tych materiałów jest prosta i skuteczna dezynfekcja, jaką można na nich przeprowadzić. Dzięki temu w przypadku wystąpienia w pasiece choroby lub pasożytów łatwo można zareagować, pozbywając się jednoznacznie i zdecydowanie problemu. Jest to też istotna cecha w przypadku kupowania uli używanych. Prostota i skuteczność dezynfekcji pozwalają na spokojne kupowanie ich od innych pszczelarzy.

Podstawowy sprzęt pasieczny

Oprócz fundamentalnego wyposażenia pasieki, jakim są ule, należy wyposażyć się także w podstawowy sprzęt pasieczny. Należą do nich przedmioty potrzebne do pracy przy ulu, sprzęt do pozyskiwania miodu oraz ubrania zabezpieczające pszczelarza.

Sprzęt do pracy w ulu

Do pracy w ulu, tak by była ona bezpieczna dla pszczół i pszczelarza, skuteczna i efektywna, potrzebnych jest kilka sprzętów. Jest to między innymi dłuto pszczelarskie do odsklepiania miodu. Równie ważne są miotełki do omiatania pszczół z plastra. Aby owady były spokojniejsze, niezbędny jest podkurzacz oraz bezpieczne, ekologiczne wkłady dymiące. Dla pszczół trzeba nabyć podkarmiaczki, które będą służyły do podawania owadom pokarmu w okresach bezpożytkowych.

Sprzęt do pozyskiwania miodu

Pozyskiwanie miodu jest podstawowym celem hodowli pszczół. Chociaż pszczelarstwo staje się coraz popularniejsze, powstają pasieki miejskie, amatorskie, a ludzie coraz częściej stawiają ule tylko po to, by owady skutecznie zapylały kwiaty w ich ogrodzie lub by po prostu cieszyć się pracującymi owadami. Jest to postawa wprost proekologiczna.

Znacząca większość pasiek jest jednak nastawiona na pozyskiwanie i sprzedaż miodu. Aby to robić, potrzebny jest odpowiedni sprzęt, by odbywało się to w warunkach higienicznych, a praca była skuteczna. Pobieranie miodu z uli nazywa się miodobraniem. Polega na wyciagnięciu wypełnionych miodem ramek z ule, przewiezienia ich do pomieszczenia do konfekcji miodu, odsklepienie wybranym sposobem (są ręczne odsklepiacze, noże parowe i całe maszyny), wirowania w miodarce oraz odstania w odstojniku grawitacyjnym.

Ubiór pszczelarza

Na pszczelarski ubiór składa się kapelusz z siatką, z którego nie rezygnują nawet najbardziej doświadczeni pasiecznicy. Ochrona tego obszaru i zmniejszenie prawdopodobieństwa użądleń w okolicach głowy i szyi jest podstawą. Uzupełnieniem kapelusza jest pszczelarska bluza z długimi, szczelnie okalającymi nadgarstki, miękkimi rękawicami, nie utrudniającymi precyzyjnej pracy przy owadach. Czasami spotkać można całościowe kombinezony pszczelarskie, zapewniające ochronę dla całego ciała.

Wszystko to wykonane jest z jasnych, przewiewnych, ale bezpiecznych i odpowiednio grubych materiałów. Przewiewna jasna bawełna jest idealnym materiałem na taki strój.

Rasy i linie pszczół i ich charakterystyka

W ulu musi ktoś mieszkać. Zdarza się, że opustoszałe ule zajmują samodzielnie dzikie pszczoły, w większości przypadków jednak to pszczelarz musi zapełnić ule, kupując tak zwane „odkłady”. W tym przypadku powstaje wiele pytań, na które należy znaleźć odpowiedź. Jednym z nich jest problem wyboru rasy i linii pszczoły miodnej. Tych ras jest wiele, niemniej najpopularniejsze to: pszczoła miodna krainka, pszczoła miodna środkowoeuropejska, pszczoła miodna kaukaska, pszczoła Buckfast oraz włoska.

Pszczoła krainka

Pszczoła pochodzi z terenów południowych, do Polski przywędrowała z Krainy, czyli z terenów obecnej Jugosławii. Jest to gatunek bardzo w Polsce rozpowszechniony i chętnie krzyżowany, stąd ogromna ilość linii tej pszczoły. Pszczoła ta rozwija się bardzo szybko, bo już wczesną wiosną matki zaczynają intensywnie czerwić już w trakcie zbierania pierwszych pożytków. W efekcie pszczoły te budują liczne, duże i silne rodziny. W okresach bezpożytkowych duża dynamika i intensywność rozwoju powodują, że w rodzinie pojawiają się nastroje rojowe.

Pszczoła środkowoeuropejska

Środkowoeuropejska rasa pszczół, w Polsce obecna od wieków, w związku z czym powstało wiele jej linii, kilka tak silnych i różnych od pierwotnej rasy na tyle, że bywają uważane za inne rasy pszczoły. Pszczoła ta słabo wykorzystuje wczesne pożytki i potrzebuje czasu na osiągnięcie odpowiedniej dynamiki rozwoju roju, bywa wrażliwa na choroby czerwiu oraz agresywna wobec pszczelarza podczas przeglądów ula.

Augustowska

Rodzima linia pszczoły środkowoeuropejskiej, bardzo dobrze zimuje, tworząc małe, zwarte rodziny zużywające niewiele pokarmu. Wiosną po zebraniu pierwszych pożytków zaczyna intensywnie czerwić. Jak większość linii pszczoły środkowoeuropejskiej, jest płochliwa i ruchliwa, trudna w trakcie opieki, miodobrania i przeglądu gniazda. Linia ta nie wykazuje się skłonnością do rabunków, nawet w okresach bezpozytkowych.

Kampinoska

Kolejna lokalna linia pszczół, objęta programem ochrony zasobów genetycznych. Jest płochliwa i ruchliwa, podczas przeglądów pszczelarskich robotnice bardzo szybko poruszają się po plastrach. Jesienią matki kończą czerwienie w okolicach września. W ciągu całego sezonu utrzymują dużą siłę i dynamikę rodzin w efekcie czego bardzo efektywnie wykorzystują wszystkie pożytki kwitnące w ciągu roku.

Pszczoła włoska

Włoska rasa pszczoły miodnej jest najbardziej rozpowszechniona na świecie. Do Polski sprowadził ją ksiądz Jan Dzierżoń, który krzyżował ją z lokalnymi pszczołami. Owad ten jest wyjątkowo łagodny, spokojny, nie ma tendencji do rójki. Niestety nie jest to owad odporny na panujące w Polsce warunki klimatyczne i trudno pszczelim rodzinom rasy włoskiej przetrwać zimowle. Oprócz braku odporności na niskie temperatury problemem jest także intensywne czerwienie przy pierwszych dniach wyższej temperatury, w związku czym owadom tym często brakuje pokarmu na polskie zimy. Ze względu na liczne zalety, w tym łagodne usposobienie i tendencja do tworzenia licznych, dynamicznie rozwijających się rodzin – pszczoła miodna włoska stała się podstawą do wyhodowania innych ras pszczół.

Pszczoła Buckfast

Jeśli mowa o hodowaniu pszczół w oparciu o krzyżowanie z pszczołą włoską, to jedną z najpopularniejszych i najlepszych ras powstałych w oparciu tego owada jest właśnie rasa angielska Buckfast. Powstała w anielskim opactwie, jako krzyżówka pszczoły włoskiej z lokalną pszczołą wrzosową. Lokalna odmiana owada była zagrożona wyginięciem ze względu na intensywny rozwój pasożytów atakujących ule. Skrzyżowanie pszczoły miodnej wrzosowej z pszczołą z Półwyspu Apenińskiego spowodowało powstanie rasy odpornej na dziesiątkującego angielskie roje pasożyta.
Jest to pszczoła płochliwa i trudna w opiece pszczelarskiej. Niemniej dobrze zimuje oraz szybko i dynamicznie korzysta nawet z bardzo wczesnych pożytków. W okresach bezpożytkowych ma tendencję do rabunków. Dużą jej wadą jest także to, że w przypadku krzyżowania z lokalnymi pszczołami staje się bardzo agresywna.

Pszczoła kaukaska

Głównymi jej zaletami są wykorzystywanie większości roślin kwitnących, nawet tych o bardzo niskiej zawartości cukrów oraz bardzo długi języczek, dzięki czemu uzyskuje dostęp do nektaru w kielichach kwiatów niedostępnych dla większości pszczół. Niestety ma tendencję do tworzenia luźnych, mniejszych rodzin niż pozostałe rasy pszczół, w pasiekach złożonych z różnych ras pszczół padają zatem ofiarą napadów rabunkowych. Same też mają skłonność do rabunków.

Dużą ich wadą jest to, że źle zimują, a po zimowli zdarza się, że ginie również matka pszczela.

Najważniejsze linie to „woźnica” i „puławska”

Jaką rasę pszczół wybrać?

To jest bardzo trudne pytanie. Każdy pszczelarz musi dokonać w tej kwestii indywidualnego wyboru, rozpatrując charakter pasieki, jej umiejscowienie, klimat w miejscu pasieczyska. W przypadku początkującego pszczelarza polecam na pewno wybór łagodnych, dobrze zimujących pszczół budujących mocne rodziny. Takimi pszczołami najłatwiej się opiekować i mają największą szansę na to, że przetrwają błędy popełniane przez każdego pszczelarza na początku zbierania przez niego doświadczenia.

Bibliografia

Bancewicz J., Dobre praktyki pszczelarskie, https://wmodr.pl/files/zMVO5j5cIK7dYDsd0g1UiUYhe32lSf9r9wDDWgWt.pdf, Data odczytu: 2025.09.12
Cichocki J., Rodzaje i linie pszczoły miodnej, Gdańsk, 2021.
Ślósorz J, Miesięczne zalecenia pasieczne, https://modr.pl/sites/default/files/brochures/miesieczne_zalecenia_pasieczne.pdf, Data odczytu: 2025.09.12
Wilde J, Gogolweska E., Polubić pszczoły. Poradnik początkującego pszczelarza, Warszawa 2006.